Jeszcze kilka lat temu z dystansem podchodziliśmy do kolektorów słonecznych, niezbyt dowierzając sloganom reklamowym producentów tych urządzeń. Ograniczone zainteresowanie instalacjami solarnymi było spowodowane również relatywnie wysokimi kosztami ich zamontowania oraz długim okresem zwrotu poniesionych nakładów.
Sytuacja w tym względzie ulega zmianie. Według danych organizacji ESTIF (European Solar Thermal Industry Federation) Polska zajmuje siódme miejsce w Europie pod względem liczby sprzedanych kolektorów. Wzrost zainteresowania tymi urządzeniami można zauważyć też gołym okiem — coraz częściej widzimy je zamontowane nie tylko na prywatnych domach, ale również na budynkach spółdzielczych, szkołach czy ośrodkach wypoczynkowych. Na upowszechnienie zastosowania instalacji solarnych na pewno miało wpływ obniżenie ich cen, a także kampanie popularyzujące ich stosowanie. Nie bez znaczenia był też ciągły wzrost cen oleju opałowego, gazu i energii elektrycznej.

Czy sprawdzają się w polskim klimacie?
— Efektywność pracy kolektora zależy nie tyle od klimatu, ale od poziomu promieniowania słonecznego — zwraca uwagę Józef Karpiński, właściciel firmy instalacyjnej. — Dlatego przy montażu urządzenia niezwykle istotne jest ustawienie go pod takim kątem, aby absorbował jak najwięcej promieni słonecznych. Dla przykładu — w krajach takich jak Kanada czy Szwecja, których klimat jest przecież chłodniejszy od polskiego, kolektory wykorzystuje się na masową skalę.
W panujących u nas warunkach instalacja solarna najefektywniej pracuje od marca do września, czyli w okresie największego nasłonecznienia. Natomiast w miesiącach zimowych i późnojesiennych woda ogrzewana za pomocą kolektorów wymaga dodatkowego dogrzania w tradycyjny sposób. Dlatego instalacje solarne idealnie sprawdzają się w ośrodkach wypoczynkowych, pensjonatach czy hotelach, gdzie zapotrzebowanie na ciepłą wodę jest wysokie szczególnie latem. W mniejszym stopniu znajdują zaś zastosowanie w szkołach czy internatach, w których latem nie ma uczniów.

Czy działają tylko gdy świeci słońce?
Instalacja solarna funkcjonuje efektywnie nie tylko dzięki oddziaływaniu promieniowania bezpośredniego, ale także tzw. promieniowania rozproszonego, czyli wtedy, gdy panuje częściowe czy nawet całkowite zachmurzenie.
— Zanim jednak zdecydujemy się na zakup zestawu solarnego, dobrze zorientujmy się, na ile uwarunkowania terenu są dla nich odpowiednie — zauważa Józef Karpiński. — Strome zbocza górskie lub wysokie budynki mogą utrudniać promieniom słonecznym dostęp do powierzchni czynnej kolektora, co z kolei wpłynie na obniżenie opłacalności inwestycji.
Instalacja solarna wytwarza ciepło również zimą, przy ujemnych temperaturach. Takie warunki powodują jednak zwiększenie strat ciepła — na skutek wychłodzenia kolektora i rurociągów. A to przekłada się na zmniejszenie ilości ciepła uzyskanego z instalacji. Często jednak podczas mroźnych, ale bardzo słonecznych dni, dzięki kolektorom można uzyskać temperaturę nawet powyżej 50 st. C.

Czy kolektorami można ogrzać dom?
Praktyka pokazuje, że niestety w Polsce nie mamy wystarczającego nasłonecznienia zimą, by mogło ono posłużyć do ogrzewania domu. Jeżeli jednak zależy nam na zaoszczędzeniu na kosztach ogrzewania, warto pomyśleć o kolektorach słonecznych jako urządzeniach wspomagających pracę instalacji centralnego ogrzewania. Wtedy cały system powinien być znacznie większy niż ten zaprojektowany do wytwarzania jedynie ciepłej wody użytkowej, a system ogrzewania wnętrza domu powinien być niskotemperaturowy (ogrzewanie podłogowe lub ścienne). W takiej sytuacji powinniśmy zastanowić się, jak zagospodarować duże ilości ciepłej wody latem. Wyjściem może być ogrzewanie... basenu.

Czy instalacja solarna się opłaca?
Józef Karpiński, właściciel firmy instalacyjnej
Przyjmuje się, że dobrze dobrane, a przede wszystkim prawidłowo wykonane instalacje solarne, zamontowane na domach jednorodzinnych, pozwalają zmniejszyć roczne zużycie energii potrzebnej do ogrzewania ciepłej wody użytkowej nawet o 55 proc. Najbardziej jednak sprawdzają się one do ogrzewania wody w basenach kąpielowych — zarówno tych letnich, jak i całorocznych.
Dla każdego użytkownika istotna jest również kwestia, jak szybko zwraca się inwestycja związana z kolektorami słonecznymi. Otóż im większe zapotrzebowanie na ciepłą wodę w danym obiekcie, tym szybszy zwrot nakładów poniesionych na instalację. W budynkach indywidualnych okres zwrotu wynosi od kilku do kilkunastu lat.

Rafał Śliwiak